Russów

RUSSÓW

Miejscowość wymieniana w dokumentach już w 1282 r., jako wchodząca w skład królewszczyzn starostwa kaliskiego. W XV w. odnotowano tu siedzibę parafii. W 1579 r. dzierżawę dóbr russowskich otrzymał Rafał Leszczyński, starosta radziejowski. Wieś liczyła wtedy 13 łanów, miała 4 zagrody i karczmę. W 1754 r. Russów był jeszcze wsią parafialną, lecz w końcu tego wieku, z uwagi na szczupłe dochody, został przyłączony do Tykadłowa, a drewniany kościół russowski stał się filialnym. W tym czasie - od 1778 r. - królewskie dobra russowskie dzierżawił Ksawery Nałęcz-Kęszycki, wojewoda gnieźnieński. Inwentarz sporządzony przy tej okazji wymienia drewniany dwór, liczne budynki gospodarcze oraz browar, gorzelnię i wiatrak. Po śmierci wojewody, w 1790 r. dzierżawa przeszła na wdowę po nim, Barbarę z Kwileckich Kęszycką. Wieś i folwark liczyły wtedy 18 domów i 200 mieszkańców. W XIX w. dobra te wraz Tykadłowem stanowiły własność szlachecką. W l połowie tegoż stulecia posiadał je Alfons Antoni Taczanowski. Odnotowano wówczas 27 domów i 214 mieszkańców. Następne dane pochodzą z 1884 r., gdy wieś miała już kolonię i wraz z nią obejmowała 24 domy i 234 mieszkańców. Folwark zaś z 12 domami i 79 mieszkańcami miał 800 mórg gruntu, wiatrak oraz po 9 budynków murowanych i drewnianych. Na początku XX w. jako właściciele Russowa wymieniani są: W. Miniecki i Józef Bronikowski.

Od czasów Stefana Batorego Russów posiadał wybraniectwo. Podobnie jak w sąsiednim Tykadłowie, wydzielono tu łan ziemi z obowiązkiem służby wojskowej pieszej. Dzierżący wybraniectwo w końcu XVIII w. Mikołaj i Paweł Klamerscy opuścili wcześniej zaniedbane gospodarstwo. W 1759 r. król August III nadał je Jakubowi i Mariannie Zapertom. W 1767 r. król Stanisław August Poniatowski przywilej ten potwierdził, przy czym posiadaczami wybraniectwa określił wdowę po Zapercie, Mariannę, z powtórnego zamęścia Ruszkiewiczową i jej synów: Walentego i Jana Zapertów. W 1781 r. Walenty i Jan odstępują od prawa do zagrody wybranieckiej, a w 1785 r. Stanisław August potwierdza kontrakt wybraniectwa Mateuszowi Ruszkiewiczowi, drugiemu mężowi Marianny Zapertowej. Po śmierci Mateusza wdowa po nim prowadziła gospodarstwo aż do 1824 r. Testamentem przekazała je najmłodszej córce Jadwidze, żonie Antoniego Mazurowskiego. W 1849 r. dziedziczy gospodarstwo córka Jadwigi, Urszula, żona Szymona Witczaka. Po jej śmierci gospodarstwo wybranieckie zostało podzielone między 5 potomków. Antoni Witczak odkupiwszy dział brata, zebrał w swym ręku 2/5 obszaru wybraniectwa oraz większą część zabudowań wraz z domem mieszkalnym. W 1927 r. gospodarstwo przypadło jego synowi, Józefowi. W 1939 r. odziedziczyła je jego żona z synami, z których jeden, Kazimierz prowadził je aż do czasów dzisiejszych. W latach sześćdziesiątych XX w. osiemnastowieczne budynki zagrody spłonęły, z wyjątkiem spichlerza, tzw. sołka, który od Kazimierza Witczaka zakupiło w 1988 r. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu.

Dworek Marii Dąbrowskiej - Oddział Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej

Murowany dwór pochodzący z połowy XIX w., po zniszczeniach z lat II wojny światowej, odbudowany został w całkiem odmiennym kształcie architektonicznym i z różnym - w stosunku do pierwotnego - rozplanowaniem pomieszczeń. W jego wnętrzu znajduje się ekspozycja muzealna o charakterze biograficznym poświęcona Marii Dąbrowskiej, obejmująca: salon Szumskłch (rodziców pisarki), sypialnię, gabinet Józefa Szumskiego - administratora majątku i kuchnię dworską (wszystkie pomieszczenia na parterze) oraz pokój Marii Dąbrowskiej na poddaszu. Druga część poddasza, ciągi komunikacyjne oraz hali urządzone są w klimacie plastyczno-literackim. W pomieszczeniach znajdują się stylowe meble, obrazy, fotografie i bibeloty z epoki oraz autentyczne pamiątki po pisarce.

Park dworski pochodzi z połowy XIX w. i posiada powierzchnię około 4 hektarów. Znajdują się tam stawy, w tym jeden z wysepką. Aktualnie jest on znacznie przekształcony, a na jego terenie mieści się ekspozycja etnograficzna dawnego, drewnianego budownictwa ludowego Ziemi Kaliskiej. Obejmuje ona następujące obiekty:

•  zagrodę kaliską trójbudynkową, z podcieniową chałupą wąskofrontową z 1870 r., stodołą z 2 połowy XIX w. i oborą z końca XIX w. Konstrukcja ścian tych budynków jest mieszana (sumikowo-łątkowa z narożami zrębowymi), a ich czterospadowe dachy (oprócz obory) poszyte są strzechą. Wnętrza budynków wyposażono w eksponaty ukazujące warunki i sposób życia średniozamożnej rodziny chłopskiej żyjącej na przełomie XIX i XX wieku,
• spichlerz, tzw. sołek, przeniesiony tu z wybranieckiej zagrody Witczaków w Russowie, pochodzący z 2 połowy XVIII w. z podcieniem bezsłupowym, ścianami zrębowymi i z narożami na nakładkę oraz obłap,
• chałupa wyrobnika z połowy XIX w. o bielonych, zrębowych ścianach,
• spichlerz dworski zbudowany w 1800 r., szerokofrontowy, z podcieniem słupowym, zrębowy, kryty gontem (w trakcie prac remontowych po przeniesieniu go do Russowa z Kuźnicy Grabowskiej).

Wspomnieć tu jeszcze należy także o kapliczce przydrożnej z figurą Matki Boskiej, pochodzącej z 1909 r. i ustawionej przy skrzyżowaniu dróg z Russowa do Poklękowa.

<< powrót