Goliszew

Najstarsza wzmianka o tej miejscowości, pochodząca z 1333 r. wymienia ją jako Goliszewo. W XV w. istniał tu kościół parafialny, który w 2 połowie XVI w. afiliowano do parafii w Złotnikach Wielkich z powodu odstępstwa od katolicyzmu ówczesnych właścicieli wsi i zaniedbania świątyni. W 1602 r. arcybiskup gnieźnieński, Stanisław Karnkowski reerygował parafię p.w. Wszystkich Świętych, a Jan Mikołajewski, ówczesny właściciel wsi odbudował podupadły kościół. Po niedługim czasie Goliszew ponownie wrócił do parafii złotnickiej. Trzecia erekcja parafii zanotowana została w 1689 r. W 1750 r. Andrzej Radoliński, w którego ręce przeszedł majątek goliszewski, ufundował nowy kościół drewniany. W końcu XVIII w. posiadaczem Goliszewa był Kajetan Radoliński. Wieś liczyła wówczas wraz z folwarkiem 27 dymów i 174 mieszkańców. W XIX w. dobra goliszewskie składały się z folwarków: Goliszew, Janków, Strugi oraz Złotnik! Małe i Wielkie. Po śmierci Kajetana obszerny klucz żelazkowski wraz z Goliszewem odziedziczył syn Piotr. W 1822 r. zapisał on testamentem 24 tysiące złp. na budowę nowej tutejszej świątyni, gdyż osiemnastowieczny kościółek popadał w coraz większą ruinę. Nowy kościół zaprojektował znany architekt Franciszek Reinstein. Gmach wznoszono w latach 1839-1840, przy czym dzieło wsparła znacznym funduszem Tekla z Lanckorońskich Radolińska, wdowa po Piotrze. W połowie XIX w. dobra goliszewskie dziedziczył syn Piotra, Stanisław. Wymienia się tu wówczas 18 dymów i 138 mieszkańców, a folwark goliszewski obejmuje 657 mórg i liczy 10 budynków murowanych i 7 drewnianych. W początkach XX w. Goliszew przeszedł na własność Stefana Radońskiego, a po nim na jego syna, Józefa, w którego rękach pozostawał do 1939 r.

Spośród najcenniejszych zabytków znajdujących się w tej miejscowości wymienić należy:

Kościół parafialny p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP, zbudowany wiatach 1839-1840, klasycystyczny, murowany, otynkowany, jednonawowy, z transeptem i niższym, prostokątnym prezbiterium, zamkniętym apsydą mieszczącą ołtarz główny. Elewacje zewnętrzne boniowane, opilastrowane, zwieńczone belkowaniem. Fasada wejściowa rozczłonkowana czterema pilastrami, między nimi portal i półkoliście zamknięte nisze, zwieńczona trójkątnym frontonem i attyką schodkową. Analogicznie zwieńczone są ramiona transeptu. Z wyposażenia wnętrza na szczególną uwagę zasługują: ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Niepokalanej (z połowy XIX w.) i dwa ołtarze boczne z obrazami przedstawiającymi św. Helenę (namalowany w 1896 r. przez Józefa Balukiewicza) i św. Franciszka Ksawerego (powstały około 1840 r.) oraz późnoklasycystyczna ambona (z około 1840 r.), chrzcielnica, ławki i konfesjonały.

Dzwonnica (brania) zbudowana w 2 połowie XIX w. według projektu Franciszka Reinsteina, murowana, otynkowana, usytuowana na osi kościoła, dwukondygnacyjna z trzema arkadami na dole i u góry.

Cmentarz parafialny założony około połowy XIX w., wśród starego drzewostanu. Znajduje się tam kaplica cmentarna Radolińskich (z końca XIX w.), neogotycka, ceglana, zbudowana na planie kwadratu, zwieńczona trójkątnym szczytem, zaopatrzona w ścianie frontowej w ostrołukowy portal, nad którym umieszczony jest fryz i nisza z datą 1888. Spośród licznych grobów wymienić należy nagrobek ks. Walentego Perczyńskiego (1784-1854), długoletniego i zasłużonego proboszcza parafii w Złotnikach Wielkich i Goliszewie, kolumnę kamienną (z datą 1848) zwieńczoną kutym, żelaznym krzyżem oraz silnie zniszczone groby rodu Radolińskich.

Młyn-spichlerz znajdujący się w zespole folwarcznym, zbudowany w 1920 r., murowany, ceglany, nieotynkowany, czterokondygnacyjny. Jego elewacje ozdobione są pilastrami, rytmicznie rozdzielonymi fryzem i gzymsem. Ściany szczytowe zwieńczone attyką.