Borków Stary

Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1261 r. i dotyczy lokacji na prawie średzkim. Istniał tu wtedy kościół wymieniany w późniejszych dokumentach z 1412 r. i 1511 r. jako parafialny. Dalsze koleje tej świątyni są niestety nieznane. W 1710 r. z fundacji Bartłomieja Tarły, biskupa poznańskiego, wzniesiony został tu kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła. W 1754 r. Borków był wsią królewską, dzieloną z jezuitami kaliskimi. W 1789 r. znajdował się on w posiadaniu Józefa Mikorskiego i liczył wówczas 18 dymów i 124 mieszkańców. W 1872 r. należał do rodziny Chełkowskich i składał się z 32 dymów zamieszkanych przez 312 osób. W rękach tej rodziny pozostawał do 1939 r.

Spośród najcenniejszych zabytków przetrwałych do dzisiaj w tej miejscowości wymienić należy:

Kościół parafialny p.w. św. Andrzeja Apostoła z 1710 r., barokowy. Około 1760 r. staraniem proboszcza Mateusza Stawickiego odnowiony i wyposażony. Restaurowany był także w 2 połowie XIX w. Orientowany, drewniany, o konstrukcji zrębowej, oszalowany, jednonawowy, z niższym i węższym od nawy prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Od strony północnej przy prezbiterium znajduje się zakrystia, a przy nawie kwadratowa kruchta. Od zachodu dostawiona została wieża zbudowana w konstrukcji słupowej z kruchta w przyziemiu, dwukondygnacyjna, zwieńczona hełmem i latarnią. Dachy dwuspadowe kryte blachą zaopatrzone są nad nawą w wieżyczkę na sygnaturkę. W skład wyposażenia tejże świątyni wchodzą m.in.: trzy barokowe ołtarze (główny i dwa boczne, z 2 połowy XVIII w., drewniane, rzeźbione, polichromowane, ze złoceniami), ambona z l ćwierci XVIII w. (koszowa, wieloboczna, z obrazem św. Kazimierza Królewicza na zapiecku, drewniana, rzeźbiona, polichromowana), obraz Matka Boska z Dzieciątkiem umieszczony w retabulum ołtarza głównego (z XVIII w., ozdobiony drewnianymi, złoconymi sukienkami), rzeźba późnogotycka z XVI w., przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem (drewniana, polichromowana) znajdująca się w zwieńczeniu ołtarza bocznego św. Anny, barokowa chrzcielnica kamienna z l ćwierci XVIII w. ufundowana przez biskupa Tarłę (z herbem Topór na nodusie), obraz Św. Franciszek Ksawery z XVIII w., umieszczony na ścianie kruchty, barokowa monstrancja srebrna z około 1640 r., fundacji Mikołaja Szyszkowskiego, biskupa warmińskiego (złocona, typu promienistego, posiadająca na stopie herb Ostoja i litery NS DG EV) oraz dwa srebrne, złocone kielichy powstałe około połowy XVIII w. Oba posiadaj ą na stopie wizerunki czterech Ewangelistów, a na nodusie postacie świętych, zaś koszyczek ujmujący czaszę ozdobiony jest wyobrażeniem Chrystusa Boleściwego i Ukrzyżowanego. Jeden z nich pochodzi z połowy XVIII w., a drugi ufundowany został w 1746 r. przez Grzegorza Gąsiora z Kalisza. Cennym obiektem jest też w tym kościele barokowy zespół polichromii, wykonany w 3 ćwierci XVIII w. temperą na drewnie. Tworzące go dekoracje iluzjonistyczne i patronowe pokrywają zrąb ścian i przedstawiają Vir Dolorum z pozornym portalem nad drzwiami do zakrystii. Polichromie te odkryte zostały podczas remontu kościoła przeprowadzonego w latach 1964-1966.

Brama (dzwonnica) pochodząca z 1926 r., murowana z cegły, nieotynkowana, wbudowana w północne ogrodzenie kościoła, dwukondygnacyjna z trzema otworami arkadowymi w obu kondygnacjach. W jej górnych, bocznych, arkadach znajdują się dzwony.

Kapliczka usytuowana w południowo-zachodniej części dziedzińca przykościelnego, pochodząca z 1898 r., murowana, otynkowana, czworoboczna z frontową wnęką, w której znajduje się gipsowa figurka Madonny. Jej trójkątny szczyt zwieńczony jest metalowym krzyżem.

Mauzoleum Chełkowskich umieszczone przy ogrodzeniu kościoła, w południowo-wschodniej części dziedzińca, z końca XIX w., neoklasycystyczne, murowane z kamienia, na szczycie krzyż. Wejście ujęte parą kolumienek, a nad drzwiami herb Chełkowskich - Wczele. Wewnątrz, na posadzce, znajduje się marmurowa płyta z wyrytymi nazwiskami pochowanych tu członków rodziny.

Plebania z 1913 r., murowana, otynkowana z piętrową wystawką.

Dwór z l połowy XVIII w., klasycystyczny, położony w parku, frontem zwrócony w kierunku południowo-wschodnim. Murowany, otynkowany, parterowy z nowszym piętrowym czterokolumnowym portykiem na osi, zwieńczonym trójkątnym frontonem, w którym herb Wczele. Od strony południowo-zachodniej znajduje się dobudowana później część piętrowa z niską attyką i panopliami. Dach dwuspadowy z lukarnami.

Park z l połowy XIX w. o łącznej powierzchni 1,88 hektara ze stawem. Poza wysokim drzewostanem znajdują się tam też dwa cisy krzewiaste.

Budynki gospodarcze - stajnia, obora i spichlerz datowane na 2 połowę XIX w., murowane, mocno przebudowane.

Natomiast pozostałości wiejskiej zabudowy drewnianej tworzą w tej miejscowości domy nr 2, 8, 18 i 25, pochodzące z przełomu XIX i XX stulecia, szerokofrontowe, o mieszanej konstrukcji ścian z dwuspadowymi dachami.

Kapliczka ustawiona przy drodze do Nowego Borkowa przez mieszkańców wsi w 1945 r. w podzięce za ocalenie życia i mienia w okresie II wojny światowej, na miejscu starej, zniszczonej przez okupanta. Murowana z cegły, czworoboczna. W trzech jej wnękach znajdują się obrazy i figury dewocyjne.