Obrona Cywilna

Zapewnienie bezpieczeństwa ludności cywilnej w czasie pokoju, kryzysu i wojny jest wyrazem realizacji podstawowej funkcji państwa. W Polsce rozwiązania prawne i organizacyjne w obszarze ochrony ludności sięgają już XVII wieku. Niemniej początki tego, co współcześnie można ująć w kategorii Obrony Cywilnej odnajdujemy po I wojnie światowej, a dojrzałość rozwiązań w tym zakresie nastąpiła w okresie Rzeczypospolitej Ludowej.

Współcześnie w myśl prawa międzynarodowego i przepisów prawa krajowego Obrona Cywilna pozostaje zasadniczym instrumentem zapewnienia bezpieczeństwa i zabezpieczania potrzeb egzystencjalnych ludności w czasie wojny oraz instrumentem wsparcia władz cywilnych i podmiotów ratowniczych w sytuacjach klęsk żywiołowych i katastrof technicznych. Równolegle z rozwojem Obrony Cywilnej tworzono podstawy prawne i rozwiązania organizacyjne mające na celu zintegrowanie wszelkich wysiłków ukierunkowanych na ochronę ludności w sytuacjach poważnych zagrożeń niemilitarnych. Ważnym krokiem w tym kierunku było stopniowe tworzenie i doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego. Obecnie system zarządzania kryzysowego jest zasadniczym elementem systemu bezpieczeństwa narodowego, którego celem jest zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przygotowanie do przejmowania nad nimi kontroli, reagowanie w przypadku ich wystąpienia oraz usuwanie skutków zagrożenia.

Obrona Cywilna została powołana do życia przez społeczność międzynarodową, decyzją zawartą w art. 61 Protokołu Dodatkowego I do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczących ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych. Był to wyraz postępującego zjawiska humanizacji konfliktów zbrojnych i rozwoju norm międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych. Jej organizację w czasie prowadzenia działań wojennych tworzą organizacje o charakterze niewojskowym zapewniając odpowiednie warunki bytu ludności i niosące niezbędną pomoc dla poszkodowanych .

Koncepcja systemu obrony cywilnej zbliżonego do jego współczesnej formy zaczęła się konkretyzować w Polsce pod koniec lat 60 XX wieku. Podstawą prawną do jej funkcjonowania stała się ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z 1967 roku, która de facto w nieco znowelizowanej formie obowiązuje po dziś dzień. Po zakończeniu ogólnokrajowych ćwiczeń o kryptonimie „Kraj 73” i nowelizacji przywołanej ustawy, tego samego roku Rada Ministrów powołała do życia Obronę Cywilną.

W myśl zapisów ustawowych zasadniczym celem Obrony Cywilnej miała być ochrona ludności poprzez realizację przedsięwzięć takich, jak między innymi: alarmowanie, zaciemnianie i wygaszanie, zaopatrywanie ludności w sprzęt ochronny, przygotowywanie schronów, organizowanie i przygotowywanie jednostek sił ratowniczych, rozśrodkowanie ludności itp.

Obecnie Obrona Cywilna w Polsce jest wkomponowana w system obronny państwa i stanowi strukturę realizacyjną ochrony ludności cywilnej przed skutkami działań zbrojnych i klęsk żywiołowych podczas wojny. Niemniej jednak tworzone doraźnie formacje Obrony Cywilnej mogą zostać wykorzystane w przedsięwzięciach z zakresu zarządzania kryzysowego.

Obecny kształt Obrony Cywilnej w Polsce, oprócz Protokołu Dodatkowego I do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, sporządzonego w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r., który Rzeczpospolita Polska przyjęła 19 września 1991, normuje ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz akty wykonawcze do niej.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ww. ustawy centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju., którego powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Szef Obrony Cywilnej Kraju podlega ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

Do zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy:

• przygotowywanie projektów założeń i zasad działania obrony cywilnej,

• ustalanie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej,

• koordynowanie określonych przedsięwzięć i sprawowanie kontroli realizacji przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego zadań obrony cywilnej.

  • Szef Obrony Cywilnej Kraju w sprawach należących do swojego zakresu działania wydaje zarządzenia, wytyczne, instrukcje i regulaminy.

    Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich terenie.

    • Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, szefowie obrony cywilnej ustalają zadania i kontrolują ich realizację oraz koordynują i kierują działalnością w zakresie przygotowania i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej:

      1. Szef Obrony Cywilnej Kraju - szefów obrony cywilnej województw,

      2. szef obrony cywilnej województwa - szefów obrony cywilnej powiatów,

      3. szef obrony cywilnej powiatu - szefów obrony cywilnej gmin,

      4. szef obrony cywilnej gminy - szefów obrony cywilnej w instytucjach, u przedsiębiorców,
      w społecznych organizacjach ratowniczych i w innych jednostkach organizacyjnych działających na obszarze gminy.

      • Zgodnie z art. 137 ustawy z dnia z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej obrona cywilna ma na celu:

        - ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury,

        - ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny,

        - współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.

        • W zakresie obrony cywilnej powyższa ustawa określa ponadto (Dział IV ustawy):

          - organy administracji w sprawach obrony cywilnej,

          - skład oraz sposób tworzenia formacji obrony cywilnej,

          - obowiązki obywateli w zakresie obrony cywilnej (służba w OC, szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony ludności),

          - przysposobienie obronne młodzieży szkolnej i studentów.

Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnej.
Formacje tworzą w drodze rozporządzenia ministrowie, a wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) – w drodze zarządzenia, uwzględniając w szczególności: skalę występujących zagrożeń, rodzaj formacji, ich przeznaczenie oraz stan osobowy i organizację wewnętrzną. Formacje obrony cywilnej mogą tworzyć także pracodawcy.

Formacje Obrony Cywilnej tworzy się w gminach i zakładach zatrudniających więcej niż 50 pracowników. W zakładach pracy zatrudniających mniej osób, mogą być tworzone wspólne formacje dla kilku sąsiadujących ze sobą zakładów. Jeżeli jednak w zakładzie zatrudniającym poniżej 50 pracowników wytwarza się, magazynuje lub wykorzystuje do produkcji toksyczne środki przemysłowe, kierownicy lub właściciele mają obowiązek powołać formacje, zdolne do samodzielnego działania ratowniczego w strefach bezpośredniego zagrożenia.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami w gminach i zakładach pracy tworzy się:

• formacje Obrony Cywilnej ratownictwa ogólnego,

• formacje Obrony Cywilnej do wykonywania zadań specjalnych.

W czasie pokoju formacje Obrony Cywilnej nie są w pełni rozwinięte. Gotowość do działania będą osiągały sukcesywnie, z chwilą ogłoszenia wyższych stanów gotowości obronnej (w czasie od kilku do kilkunastu godzin). Czynności, obowiązki, harmonogramy i sposoby przeprowadzania tych operacji określają zarządzenia i wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju.

W celu ochrony ludności wykorzystuje się następujące środki:

• zbiorowe:

  - budowle ochronne, schrony i ukrycia,

  - ewakuacja planowa lub doraźna,

• indywidualne :

  - środki ochrony dróg oddechowych – maski przeciwgazowe (filtracyjne),

  - środki ochrony przed skażeniami dla małych dzieci i niemowląt – maski izolacyjne,

  - zastępcze środki ochrony dróg oddechowych,

  - środki ochrony skóry,

  - płaszcze ochronne,

  - odzież ochronna lekka,

  - zastępcze środki ochrony skóry.

W rozumieniu Protokołu określenie "obrona cywilna" oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych wymienionych niżej zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania. Są to następujące zadania:

1. służba ostrzegawcza,

2. ewakuacja,

3. przygotowanie i organizowanie schronów,

4. obsługa środków zaciemnienia,

5. ratownictwo,

6. służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę religijną,

7. walka z pożarami,

8. wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych,

9. odkażanie i inne podobne działania ochronne,

10. dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia,

11. doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami,

12. doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej,

13. doraźne grzebanie zmarłych,

14. pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania,

15. dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.

Międzynarodowym znakiem graficznym obrony cywilnej jest niebieski trójkąt równoboczny na pomarańczowym tle, nie dotykający wierzchołkami krawędzi. Na mocy norm prawa międzynarodowego, mienie oznaczone tym znakiem nie podlega konfiskacie przez obce wojska w czasie wojny. Nie należy mylić go z oznakowaniem pojazdów specjalnych (czarny trójkąt w żółtym lub czerwonym kole) używanych m. in. w Siłach Zbrojnych RP.

Strony, które warto odwiedzać:

http://www.ock.gov.pl/obrona_cywilna_kraju/obrona_cywilna_obecnie

http://www.obronacywilna.org/oc/

http://rcb.gov.pl/

https://mswia.gov.pl/

http://www.straz.gov.pl/

Poradniki - pobierz