Radolińscy - linia żelazkowska

Radolińscy herbu Leszczyc pochodzą ze średniozamożnej szlachty wielkopolskiej, gniazdem których była wieś Radolin w powiecie konińskim. Założycielem linii żelazkowskiej był Andrzej Radoliński, kasztelanie krzywiński, syn Andrzeja (pisarza grodzkiego kaliskiego, surogata poznańskiego, kasztelana krzywińskiego) i Katarzyny Mycielskiej. Dwukrotnie wchodził w związki małżeńskie - po raz pierwszy z Katarzyną Borkowską herbu Nowina, a drugą jego żoną była Marianna Sarnowska herbu Jastrzębiec. W 1677 r. wskutek działów rodzinnych otrzymał znaczny majątek (Jarocin i okoliczne wsie), który w tym samym akcie oddał w dożywocie swym rodzicom. Być może bracia (Wojciech, Stanisław i Jan) spłacili Andrzeja, bowiem już w 1680 r. kupił on od Kierzyńskich Żelazków (za 74 tysiące złp.). W 1685 r. powiększył swój majątek zakupując od Zygmunta Walewskiego Złotniki Małe i Wielkie w powiecie kaliskim (za znaczną sumę 43.300 złp.). Z kolei cztery lata później nabył od swego brata Wojciecha dwór z placem w Kaliszu przy ulicy Grodzkiej (za 2.500 złp.). W 1692 r. odkupił od Morawskich część Koźlątkowa (za 7.750 złp.), a w 1696 r. Czartki - od Stanisława z Kalinowy Zaremby (za 29.500 złp.). Zmarł w 1708 r. w czasie panującej zarazy i pochowany został w ufundowanym przez siebie kościele w Jarocinie. Jego syn Andrzej (z drugiego małżeństwa z Marianną Sarnowską), w dokumencie z 1713 r. występował już jako dziedzic Że, Złotnik Wielkich i Małych oraz innych dóbr. Tenże Andrzej ożenił się w roku 1723 (uzyskawszy dyspensę papieską) ze swoją siostrzenicą Marianną Kolonna Walewską, córką Zygmunta Walewskiego. Dobra otrzymane po ojcu powiększył o Janków Goliszewski nabyty od Franciszka Łukasza Kurczewskiego w 1730 r. (za 27 tysięcy złp.) i Goliszew (z prawem wyboru proboszcza) kupiony w tymże roku od spadkobiercy Mikołajewskich, Michała Niwskiego (za 58 tysięcy złp.). W 1750 r. na miejscu starego i zniszczonego kościoła w Goliszewie wybudował nową drewnianą świątynię z trzema ołtarzami. Data śmierci Andrzeja Radolińskiego nie jest pewna - zmarł około 1751 r. Jego majątek oceniony został na 292.054 złp. Pozostawił 7 dzieci:

1. Kajetan o żenił się z Małgorzatą Łubieńską herbu Pomian,
2. Kunegunda wyszła za Ludwika Łątkowskiego, spadkobiercę Koźminka,
3. Konstancja poślubiła Jana Kolonnę Walewskiego, owdowiawszy ponownie wyszła za mąż za Stanisława Ponińskiego,
4. Salomea poślubiła podwojewodzica kaliskiego Piotra Kurcewskiego,
5. Antonina poślubiła Piotra Fundamenta Karśnickiego,
6. Franciszka-Cherubina została klaryską w Wieluniu,
7. Ignacy zmarł w wieku dziecięcym.

Fortunę ojcowską odziedziczył Kajetan, Rycerz Orderu św. Stanisława, syndyk apostolski, skarbnik poznański, wojski poznański i powiększył ją o dobra Biernatki, które nabył około 1763 r. oraz o Piątek Mały zakupiony rok później za 21 tysięcy złp. W drugiej połowie XVIII w. Kajetan - dzięki zapobiegliwości przodków i swojej własnej - był majętnym właścicielem wielu wsi w powiecie kaliskim: Złotnik Małych i Wielkich, Goliszewa, Biematek, Wyganek, Dębe, Żelazkowa, Koźlątkowa, Zagorzyna i Czartek oraz części wsi: Zdzienniczek, Piątku, Pamięcina, Rzegocina, Dojutrowa, Pruszkowa i Podlesia. W 1792 r. "...dobra swe Zlotniki Małe i Wielkie, Piątek i inne w powiecie kaliskim synowi Piotrowi podkomorzemu JKMci i postowi na sejm warszawski za 220 tysięcy złp. sprzedaje.. ". Dobra ojcowskie odziedziczył Piotr, urodzony w 1760 r., rycerz Orderu Orła Białego, ożeniony z Teklą z Brzezia, hrabianką Lanckorońską herbu Zadora. Szybko rozpoczął karierę polityczną i już w 1782 r. mianowany został szambelanem królewskim, później marszałkiem województwa kaliskiego, a następnie powierzono mu mandat poselski na sejm 4-letni. 20 VIII 1792 r. na sejmiku w Środzie przystąpił do Konfederacji Targowickiej, czego później żałował. W 1806 r. pobił Stanisława Podbowicza, surogata i prałata kaliskiego, uczestnika niedoszłej do skutku rozbiórki kościoła p.w. św. Mikołaja w Kaliszu. W tymże roku, po rozbrojeniu załogi pruskiej stacjonującej w Kaliszu, wszedł w skład kamery kaliskiej, która przejęła od Prusaków władzę. Zmarł w 1823 r. W testamencie zapisał 24 tysiące zł. na budowę nowego kościoła w Goliszewie. Ukończyła ją wdowa Tekla Radolińska, która przeznaczyła na ten cel dodatkowe 50 tysięcy złp. Zmarła 12.01.1849 r. w Kaliszu i pochowana została w Goliszewie. Z małżeństwa tego narodziło się 9 dzieci:

1. Ludwik urodzony w 1802 r. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, kawaler maltański. Odziedziczył Żelazków. Zmarł bezpotomnie we Wrocławiu w 1850 r.
2. Stanisław urodzony w Żelazkowie w 1805 r. Szkołę średnią ukończył w Warszawie w Konwikcie Pijarów. Studiował, tak jak brat Ludwik, na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Odziedziczył Goliszew, Złotniki Małe i Wielkie. W młodości - zgodnie z tradycją domu Radolińskich - dużo podróżował wraz z bratem Romanem. Jak podaje Edward Odyniec w swoich pamiętnikach, zwiedzając w 1828 r. z Mickiewiczem dolinę Renu spotkali braci ńskich - "bardzo miłych i dobrze wychowanych młodzieńców". Stanisław ożenił się z Malwiną hrabianką Russocką. Walczył w powstaniu listopadowym w armii gen. Umińskiego, brał udział w powstaniu 1863 r., a po j ego upadku musiał wyjechać do Gniezna. Po powrocie został aresztowany i jakiś czas przebywał w Cytadeli Warszawskiej. Brał czynny udział w pracy społecznej. W 1835 r. był radcą Dyrekcji Szczegółowej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego Województwa Kaliskiego, a w latach 1860-1863 opiekunem prezydującym w powiecie kaliskim. Członek Towarzystwa Rolniczego. Zmarł w Kaliszu.
3. Roman urodził się 5 IX 1806 r. w Żelazkowie. Nauki pobierał u Ojców Pijarów na Żoliborzu w Warszawie. W latach 1828-1829 podróżował z bratem Stanisławem do Szwajcarii, Włoch, Francji i Niemiec. Odziedziczył Piątek Mały, Rychnów, Żemiki, Wyganki i Garzew. W powstaniu listopadowym walczył, podobnie jak brat, pod dowództwem gen. Umińskiego. Został oficerem i we wrześniu 1831 r. odznaczono go złotym Orderem Virtuti Militari. Ożenił się z Eugenią Biernacką, wdową po swym bracie Włodzimierzu. Był inicjatorem założenia w 1860 r. (obok Józefa Jabłkowskiego i Aleksandra Skupieńskiego) Domu Handlowo-Komissowego Rolników Kaliskich. Schorowany, zmarł bezpotomnie 12.09.1876 w Lądku Zdroju i pochowany został w Goliszewie.
4. Włodzimierz Teofil urodził się w Warszawie 28 IV 1810 r. W 1820 r. przyjęty został do Korpusu Kadetów w Kaliszu. Dziedzic Zborowa, Jankowa, i Koźlątkowa. Ożenił się z Eugenią Biernacką. Zmarł bezpotomnie.
5. Aleksander urodził się 18IX 1816 r. w Żelazkowie. Dziedzic Słubicy, Bukówka i Grzmiącej. Ożenił się z Elizę Łubieńską herbu Pomian. W 1830 r. w wyniku zamiany dóbr ze swoją matką wszedł w posiadanie Żelazkowa, który sprzedał w 1869 r. zięciowi Kazimierzowi Radońskiemu (mężowi córki Celiny).
6. Izabela urodzona 22 X r. Wyszła za Józefa Kolonnę Walewskiego, a później po raz drugi za Francuza Jana Chryzostoma Guillaume, właściciela dóbr Charłupi Wielkiej w okręgu wieluńskim.
7. Marianna wyszła za Karola Kolonnę Walewskiego, właściciela dóbr Parzymiechy w okręgu wieluńskim.
8. Józefa urodzona 21 VIII 1800 r. w Żelazkowie. Po raz pierwszy wyszła za Józefa Fundamenta Karśnickiego, a po rozwodzie jej mężem został włoski malarz Sylwester Boito z Wenecji.
9. Emma urodziła się w Warszawie w 1798 r. Wyszła za Romualda Garczyńskiego. Jej syn odziedziczył po swym wuju majątek Zborów, córka zaś poślubiła Józefa Jabłkowskiego, wspólnika handlowego Romana, właściciela dóbr Cielce.

Dziedzicem dóbr Goliszew został Alfred Radoliński, syn Stanisława i Malwiny. Ożenił się z Anną Niemojowską herbu Wierusz, córką Kacpra Niemojowskiego i Marii z Sokolnickich. W latach osiemdziesiątych XIX wieku wszystkie wymienione wyżej miejscowości znajdowały się w obcych rękach lub byty własnością Radolińskich po kądzieli.